کل سیستم این کامیون بسیار ساده و ارزان بود و آماده کردن و ساختن یک کامیون که به روی خشکی حرکت می کرده تا یک کامیون استاندارد برای رانندگی در زیر آب فقط چند دقیقه طول می کشیده است و این موضوع در نبرد ها و مناطق جنگی راه حل مفیدی بود. برای مثال در مسیرهایی که پل استاندارد برای عبور از رودخانه برای کامیون های جنگی وجود نداشت، این وسایل نقلیه جزو مهم ترین و حساس ترین عناصر عملیات های نظامی بودند.

اگر فیلم‌های اوایل انقلاب اسلامی کشورمان را در تلویزیون دیده باشید، ماشین جنگی ارتشیان و نیرو‌های نظامی یک کامیون دماغ‌دار جعبه‌ای شکل است. این کامیون REO نام دارد که در بین ایرانیان به ریو معروف شده و نامیده می‌شود. حتی در بسیاری از منابع و گفتار‌های عامیانه دیده می‌شود که منظور از ماشین جنگی برای بسیاری از افراد، همین کامیون ریو است. این خودرو محصولی از کمپانی REO Motor Car Company است که در سال 1905 فعالیت خود را در آمریکا با تولید خودرو‌های سبک و سنگین آغاز کرد و در سال 1975 نیز برای همیشه تعطیل شد. REO نام خود را از موسسش یعنی Ransom E. Olds گرفته بود. این کمپانی محصولات سبک و سنگین زیادی را تولید کرد که در بین آنها یک محصول سنگین بیش از بقیه معروف شد و خودنمایی کرد. این کامیون که M35 نام دارد، یکی از شناخته‌شده‌ترین خودرو‌های ارتشی در دنیاست. خودرو‌های نظامی آمریکایی با کد دسته‌بندی می‌شوند و این کد بیانگر مشخصات آنهاست. محصول REO نیز با همین کد در این بین قرار گرفته است و با نام کامل M35 2½-ton cargo truck بیانگر وظیفه اصلی آن در میدان جنگ یعنی حمل‌و‌نقل سرباز و مهمات و وسایل به عنوان یک کامیون باری است که البته از کاربری‌های جانبی آن می‌توان به انواع آمبولانس صحرایی، خودرو آتش‌نشانی، راکت‌انداز و … نیز اشاره کرد. M35 در سال 1949 به روی خط تولید آمد و حتی پس از پایان عمر کارخانه مادر نیز تا سال 1999 تولید شد و دلیل اینکه در بسیاری از ارتش‌های جهان و حتی در بین کامیون‌های جدید ارتش آمریکا حضور دارد نیز به خاطر طولانی‌بودن سال‌های تولیدش است. این کامیون سه‌محوره سه‌دیفرانسیل از روی نمونه M34 ساخته شد و دلیل نامگذاری‌اش به 2.5 تن نیز به خاطر توانایی حمل بار تا این میزان در بیراهه‌ها و تا 4.5 تن در راه‌های مناسب‌تر است و در بین کامیون‌های نظامی یک خودرو میان‌وزن شناخته می‌شود. M35 وزن خالصی در حدود 5.9 تا 7.3 تن دارد که این تفاوت به علت نوع کاربری آن است. سرعت نهایی آن 90 کیلومتر در ساعت گزارش شده و مصرفی در حدود 21 لیتر گازوئیل در هر 100 کیلومتر پیمایش در جاده دارد که این میزان در مناطق شهری به حدود 29 لیتر می‌رسد که آن را قادر می‌سازد تا با هر بار سوختگیری در حدود 600 تا 800 کیلومتر بتواند در مسیر‌های مختلف تردد کند که یک عدد بسیار خوب برای یک کامیون نظامی است. این خودرو از یک موتور 6 سیلندر توربو دیزل 7.8 لیتری بهره می‌برد که قادر است تا در حدود 130 اسب بخار قدرت و 447 نیوتن متر گشتاور تولید کند. این قدرت از طریق یک جعبه دنده 5 سرعته با کمک سبک و سنگین دوحالته به محور‌های محرک می‌رسد. از مهم‌ترین نکات در خصوص این پیشرانه این است که قادر است تا با انواع سوخت‌ها از گازوئیل گرفته تا سوخت جت، نفت سفید و حتی در مواقع اضطراری با بنزین نیز کار کند که یک امتیاز ویژه برای این کامیون است. موتور این کامیون در نسخه‌های بعدی‌اش تغییر کرد و به قدرت 135 اسب بخار رسید و نمونه‌های کمی نیز از موتور 140 اسبی برخوردار شدند. این کامیون در 4 نسخه M35 ،‌A2 ،‌A1 و A3 تولید شد و در ارتش بیش از 36کشور جهان حاضر شده است که هنوز هم در برخی از آنها عملیاتی است. نمونه باری آن که برای همه شناخته‌شده‌تر از بقیه است و به عنوان نمونه اصلی آن شناخته می‌شود، دارای 6.98 متر طول، 2.36 متر عرض و 2.82 متر ارتفاع برای کابین است. تعدادی از این خودرو به صورت شخصی در سال‌های بعد از انقلاب و جنگ تحمیلی در دست اشخاص بود که اکثرا به نمونه‌های جرثقیل و یا خودرو‌های حفر چاه تبدیل شدند و امروزه می‌توان آنها را بیشتر در اوراقی‌ها و شهرک‌های سینمایی دید تا جاده‌ها و خیابان‌های کشورمان. اما به هر حال ریو از آن دست کامیون‌هایی است که برای بسیاری از دوستداران خودرو‌های سنگین شناخته‌شده و دوست‌داشتنی است.

گاز، فرزند شوروی

خودرو‌های ساخت منطقه شوروی سابق از گذشته و حتی امروز بنا به علت نامگذاری‌شان، همیشه انتهای مشترکی دارند. برای مثال کاماز، گاز، کراز، آفتاواز، ماز و… . این شباهت نام به خاطر این است که همه این اسامی مخفف شده یک عبارت هستند که در انتهای این عبارت، دو کلمه Avtomobil›ny Zavod به معنی کارخانه خودروسازی وجود دارد. در ارتش کشورمان 2 خودرو معروف از ساخته‌های شوروی حضور داشته‌اند که گاز، یکی از آنهاست که هنوز می‌توان نمونه‌های سالم و در حال کار آن را در مناطق شمالی کشورمان دید. این خودرو حتی در عملیات‌های ضدشورش در اوایل انقلاب نیز به واسطه حضورش در ارتش کشورمان، دیده می‌شود. کمپانی گاز را به عنوان رهبر صنایع خودروسازی روسیه می‌دانند که خودرو‌های سبک و سنگین زیادی تولید کرده است. این شرکت در سال 1932 متولد شد و تا امروز نیز در حال تولید انواع خودرو است. این شرکت در حال حاضر به یک گروه صنعتی تبدیل شده و تولید ون و اتوبوس را نیز در کارنامه خود دارد که ون GAZelle که در کشورمان موجود است نیز از محصولات همین شرکت روسی است. در بین محصولات این شرکت که همه نوع خودرو از سواری لوکس تا کامیون و اتوبوس و تانک را می‌سازد، خودرو‌های سنگین نظامی بیش از بقیه برای مردم جهان جاذبه و کشش دارند و در این میان، گاز 66 یک نمونه بارز است؛ کامیونی که در بسیاری از میادین جنگ حضور داشته و دارد و یک نام آشنا برای بسیاری از علاقه‌مندان به حساب می‌آید. این کامیون دو‌محوره دو‌دیفرانسیل با آرایش 4×4 خود، یک کامیون توانا در عبور از بیراهه‌ها و مناطق جنگی است که با از هم پاشیدن شوروی، تولید آن در روسیه تا سال 1999 و روی کار آمدن نسل جدیدش یعنی گاز 3308 ادامه پیدا کرد.

از مهم‌ترین ویژگی‌های این کامیون روسی که آن را به یک خودرو همه‌جا‌رو تبدیل کرده، این بوده که دو‌محوره با دو‌دیفرانسیل است که طول کم محور‌ها از هم، قابلیت مانور زیادی به آن می‌دهد. مهم‌تر اینکه این خودرو از قفل دیفرانسیل و سیستم CTIS یا اصطلاحا سیستم مرکزی کنترل فشار باد تایر بهره می‌برد که راننده را قادر می‌سازد که میزان فشار باد درون تایر‌ها را تنظیم کند تا در مواقعی که نیاز است تا لاستیک‌ها کمی بخوابند و سطح تماس تایر‌ها با مسیر بیشتر شود (‌مثل زمان عبور در یخ و برف، مناطق کویری و رمل و مسیر‌های گلی که در زیر آنها لایه‌های یخ وجود دارد‌) این کار صورت بگیرد. GAZ 66 دارای نمونه‌های مختلفی در طول سالیان تولیدش بوده که همگی بر اساس نوع کاربری و سال تولیدشان دسته‌بندی شده‌اند.
گاز 66 توانایی حمل 2 سرنشین در جلو به همراه 21 نفر در قسمت عقب خود را دارد. همچنین توانایی حمل بار توسط این کامیون به میزان 2 تن است که این تناژ جدا از تریلر و یا وسیله نظامی‌ای است که می‌تواند به پشت خود ببندد. سیستم تعلیق از نوع فنر‌های تخت است که کمی آن را پر تکان و ناراحت نشان می‌دهد. اما جالب‌ترین قسمت این خودرو، پیشرانه آن است که یک نمونه 8‌سیلندر خورجینی آن هم از نوع بنزین‌سوز است (‌که آمار‌ها خبر از مصرف حدود 50 لیتر سوخت در هر 100کیلومتر را در حالت تحت فشار کامل می‌دهند‌). این موتور 4.2 لیتری، 120 اسب بخار توان به همراه 284.5 نیوتن متر گشتاور دارد و می‌تواند این کامیون را به سرعت 90 کیلومتر در ساعت برساند. طول، عرض و ارتفاع این خودرو به ترتیب برابر با 5.8 متر، 2.5 متر و 2.49 متر است. این خودرو هرچند که امروزه جایگاهی در ارتش کشورمان ندارد، اما یک عضو مفید در روز‌های جنگ 8 ساله برای کشورمان محسوب می‌شود که هنوز هم نمونه‌های سالمی از آن را که بعضا به موتور‌های متفرقه دیزلی مجهز شده‌اند، می‌توان در مناطق شمالی کشورمان دید. توانایی‌های آفرودی و بیراهه‌نوردی این خودرو چهار‌چرخ متحرک واقعا دیدنی و ستودنی است. گاز 66 از جمله خودرو‌هایی است که باعث شدند تا کامیون‌های ساخت روسیه و شوروی سابق به سخت‌جان بودن در بین مردم شهرت پیدا کنند.

آیفا، تحفه‌ای از دیوار برلین‌

از دیگر خودرو‌های نظامی آشنا برای ما ایرانیان، کامیون آیفاست. IFA W50 اما با دیگر موارد موجود در این لیست تفاوت‌هایی دارد. این تفاوت به این خاطر است که W50 بیشتر در سمت نیرو‌های نظامی دشمن یعنی در جبهه عراق خدمت می‌کرد. این خودرو امروزه در شهر‌ها و جاده‌های کشورمان دیده می‌شود و بعضا با تغییراتی در قوای محرکه و انتقال نیرو و تعویض پیشرانه به نمونه‌های متداول‌تر مثل موتور‌های بنز، حتی به صورت کشنده و خودروبر درآمده است. W50 مهم‌ترین کامیون آلمان شرقی به حساب می‌آمد و برای این کشور که حاصل کشیده‌شدن دیوار برلین و دو نیمه شدن آلمان به شرقی و غربی بود، اهمیت بالایی داشت. نمونه اولیه با نام W45 طراحی شد و نمونه w50 در حدود 3 سال بعد یعنی در سال 1965 روی خط تولید قرار گرفت. این کامیون فقط جنبه نظامی نداشت و از آن در نمونه‌های مختلفی برای کار‌های خدمات شهری مثل آتش‌نشانی‌ یا نمونه‌های کشاورزی نیز ساخته شد.
پیشرانه آن در ابتدا توان 110 اسب بخار را داشت که بعد‌ها به 125 اسب بخار رسید. این کامیون دو‌محوره دودیفرانسیل به حدود 40 کشور دنیا صادر شد و در جنگ‌های معروفی مثل جنگ 8 ساله ایران و عراق، عملیات مرصاد و جنگ دوم خلیج فارس حضور داشت. w50 ادامه‌دهنده تولید نمونه S4000 بود و تا سال 1990 روی خط تولید باقی ماند و بعد از آن کارخانه منحل و توسط مرسدس بنز خریداری شد. همچنین از سال 1987 تا 1990 و همراستا با نمونه W50، مدلL60 نیز که مدل بهینه‌تر شده و پیشرفته‌تر این کامیون بود، تولید شد که هر چند تشابه زیادی با W50 داشت اما خطوط طراحی و ظرافت‌های ظاهری آن به‌واقع زیباتر و بهتر شده بودند. این کامیون طولی برابر با 6.53 متر، عرضی برابر با 2.5 متر و ارتفاع استاندارد 2.6 متری دارد. پیشرانه آن یک نمونه توربو دیزل به حجم 6.5 لیتر با 4 سیلندر است که خروجی آن برابر با 110 تا 125 اسب بخار در دور موتور 2200 دور در دقیقه و 392 تا 422 نیوتن‌متر گشتاور در دور 1350 دور در دقیقه است. وزن خالص آن برابر با 5.3 تن بوده و می‌تواند تناژ آن تا 10 تن به صورت ناخالص برسد که به همین خاطر آن را در رده کامیون‌های 10 تن میان‌وزن رده‌بندی می‌کنند. جعبه دنده فابریک این کامیون یک نمونه 5+1 دنده است.

کراز، گراز میدان جنگ‌

کراز نیز از آن دسته خودرو‌ساز‌های مشهور شوروی است که البته بیشترین شهرتش را مدیون کامیون‌های نظامی خود است. Kraz فعالیت خود را در سال 1946 آغاز کرد و تا امروز نیز در حال تولید کامیون و خودرو‌های خاص در کشور اوکراین است که زمانی جزو شوروی سابق بود. هر چند که این کامیون را نیز از جمله کامیون‌های روسی می‌دانند، اما کمپانی کراز در واقع یک شرکت تولید‌کننده چند‌ملیتی به حساب می‌آید. این کامیون از دیر‌باز در ارتش کشور‌مان حاضر بوده‌ و چند سالی است که به خاطر ضریب اطمینان ساخته‌هایش، نمونه‌های جدید آن نیز وارد ارتش و سپاه ایران شده‌اند. هر چند عمده شهرت این کامیون‌ها به خاطر وجود نمونه‌های دماغه‌دار آنهاست اما در سال‌های اخیر و در تولید نمونه‌های جدید آنها، از اتاق‌های جدید بی‌دماغ که بعضا شبیه به نمونه‌های دیگر از کامیون‌های ساخت این منطقه است‌ نیز استفاده می‌شود که ریشه در استفاده از طراحی و اتاق‌های مشابه با نمونه‌های اروپایی در کارخانه‌های کامیون‌سازی مستقر در منطقه شوروی سابق است. کراز از جمله کامیون‌ساز‌های معروف در ارتش ایران و بسیاری از کشور‌های جهان است که برای همه در نگاه اول، ظاهر تنومند و لاستیک‌های عریض آن خبر از توانایی بالایش می‌دهد. این کمپانی هر چند که نمونه‌های زیادی در لیست تولیداتش دارد و حتی نمونه‌های شهری آن نیز در بسیاری از مناطق جهان در حال خدمات و عملیات هستند، اما در بین همه آنها نمونه 255 و 255B از بقیه بسیار متمایز‌تر هستند تا حدی که نمونه‌های جدید ساخته شده توسط این شرکت نیز بر پایه این مدل شکل گرفته‌اند.
کراز 255 را می‌توان از معدود کامیون‌های بازمانده عملیاتی در کشورمان دانست که هنوز هم با وجود از رده خارج‌شدن رقبا، نمونه‌های سالمی از آنها در انبار‌های ارتش کشورمان در حالت آماده‌باش هستند. این خودرو یک نمونه سه‌محوره با آرایش 6×6 است که با دارا بودن سه‌دیفرانسیل و حالت تهاجمی و زوایای حمله و فرار عالی، زمینگیر شدنش را بسیار سخت می‌کند. این کامیون پر‌قدرت از یک موتور 8 سیلندر خورجینی با زاویه دو بلوک 90 درجه‌ای، حجمی برابر با 14.86 لیتر دارد که نشان می‌دهد کمپانی مادر برای آن سنگ‌تمام گذاشته است. این پیشرانه گازوئیلی آب خنک، قادر است تا با این حجم عظیم توانی برابر با 261 اسب بخار و 883 نیوتن متر گشتاور تولید کند. مصرف سوخت این کامیون در حدود 32.5 لیتر در هر 100 کیلومتر در جاده‌های معمولی و 50 تا 60 لیتر در حالت فشار بار کامل و در مناطق ناهموار است که برد عملیاتی آن را با مخازن استانداردش به حدود 600 تا 800 کیلومتر می‌رساند. ظرفیت انسانی این خودرو برابر با 3+22 نفر است و توانایی شناوری در آب تا عمق بیش از یک متر را در حالت استاندارد داراست. تناژ خالص و خالی این کامیون برابر با 8 تن است و می‌تواند تا 19.5 تن به صورت ناخالص این مقدار افزایش پیدا کند. ابعاد این خودرو نیز به ترتیب در طول، عرض و ارتفاع برابر با 8.65، 2.9 متر و 2.93 متر است. همان‌طور که گفتیم، جدا از کامیون‌های شهری کراز که به صورت بسیار محدود، چند سال قبل وارد بازار کشورمان شدند و بیشتر در مناطق شمالی دیده می‌شوند، چند سالی است که نیرو‌های نظامی کشورمان نیز کراز‌های جدیدی را وارد ناوگان خود کرده‌اند که دیدن توانایی‌های آنها، نشان از قابلیت‌های بالایشان در مناطق جنگی دارد. این کامیون‌ها که یکی از پرطرفدار‌ترین و پرفروش‌ترین نمونه‌های نظامی دنیا هستند، در 2 مدل دو و سه‌محوره و با کد‌های 5233 و 6322 شناخته می‌شوند.

نویسنده.آریان جوانبخت