زمان مطالعه: 6 دقیقه

خودرو ایرانی پیکان

ایرانی‌ها در سال ۱۲۷۹ شمسی و با ورود دو دستگاه خودرو رنو در زمان مظفرالدین شاه قاجار، با وسیله نقلیه چهار چرخی به نام ماشین آشنا شدند. اما اگر بخواهیم نقطه عطف صنعت خودرو ایران را تعیین کنیم، باید به ۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۶ خورشیدی برگردیم، یعنی زمانی که خط تولید پیکان در کارخانه ایران ناسیونال (ایران خودرو) راه‌اندازی شد.

تیراژ تولید بالا و استقبال مردم از این خودرو، موجب شده تا پیکان را اولین خودرو ملی ایران بدانیم. خودرو پیکان حدود ۴۰ سال در مدل‌های ساخته می‌شد و دو دهه بعد از تعطیلی خط تولید به یک خودرو کلاسیک تبدیل شده است.

تاریخچه پیکان

پیکان در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۶ در کارخانه ایران ناسیونال به دنیا آمد و صنعت و بازار خودرو ایران را زیر و رو کرد. با تولید پیکان بود که شرکت ایران ناسیونال و بعدها ایران خودرو به بزرگ‌ترین خودروساز کشور تبدیل شد. علاوه بر این، عرضه پیکان با قیمت اولیه ۱۳ هزار تومان، خرید خودرو را برای بیشتر اقشار جامعه ایران امکان‌پذیر کرد. ماشین پیکان که می‌توان آن را به‌نوعی اولین خودرو ملی ایران به حساب آورد تا سال ۱۳۸۴ روی خط تولید قرار داشت و بعد از آن میدان را برای پراید و پژو ۴۰۵ خالی کرد. البته وانت پیکان تا سال ۱۳۹۳ همچنان تولید می‌شد.

روتس ارو انگلیسی

پیکان قبل از ورود به ایران،‌ ۱۲ سال در انگستان تولید می‌شد که مدت زمان طولانی محسوب ‌می‌شود. خودروسازی روتس که بعدها تبدیل به کرایسلر اروپا شد و پیکان را با نام روتس ارو تولید می‌کرد، بودجه زیادی برای طراحی و تولید پلتفرم جدید نداشت و سعی می‌کرد با تغییراتی روی ظاهر و مشخصات فنی روتس ارو و ارائه فیس‌لیفت‌های جدید، خریداران را به خود جذب کند.

در این ۱۲ سال، پیکان علاوه بر انگلیس، در ونزوئلا، نیوزلند، مالت، استرالیا و پرو نیز روی خط تولید قرار داشت. پیکان قبل از ورود به قلب و ذهن و فرهنگ ایرانیان با نام‌های دوج، کرایسلر، هامبر، سینگر، هیلمن و سان بیم نیز فروخته می‌شد. هر کدام از این برندها زیر مجموعه‌ای برای خود داشتند که کمی عجیب و دور از انتظار است، اما در آن زمان اتفاقی بسیار رایج بود؛ چراکه تغییر پلتفرم هزینه بسیاری به همراه داشت و از سویی دیگر جذب مشتری تنها با ارائه یک مدل ممکن نبود، بنابراین تولیدکنندگان پیکان سعی می‌کردند، محصولاتشان را در مدل‌های مختلف به بازار بفرستند و به این صورت برای این خودرو مشتری جذب کنند.

پیکان، خودرو ملی ایران

۲۳ اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۶ بود که پهلوی دوم خط تولید پیکان را افتتاح کرد و این خودرو به‌صورت رسمی وارد سبد محصولات تولیدی ایران ناسیونال شد. دولت در آن زمان عزم جدی داشت تا خودرو سواری تولید کند. برای همین با کمپانی‌های خارجی که می‌توانستند این کار را انجام دهند، وارد مذاکره شد. در ابتدا برادران خیامی، مالکان ایران ناسیونال به سراغ محصولات فیات رفتند، اما امکان مونتاژ ماشین‌های ایتالیایی فراهم نشد. سپس قراردادی با شرکت روتس بسته شد تا به واسطه آن خودرویی به نام پیکان در ایران تولید شود. نکته قابل توجه این است که قیمت پیکان در آن زمان تنها ۱۳ هزار تومان بود.

اولین خودرو سواری ایران ناسیونال علاوه بر ایجاد تحول در صنعت و بازار خودرو کشور، تاثیر عمیقی نیز بر فرهنگ ایران گذاشت. برای معرفی پیکان مدل ۱۳۴۹ جشن باشکوهی ترتیب داده شد که در آن خودرو از وسط کیک بزرگی بیرون می‌آمد. آهنگ این مراسم «تولدت مبارک» نام دارد که از ساخته‌های انوشیروان روحانی است. این ترانه اولین آهنگی است که هر ایرانی به‌صورت ناخودآگاه در جشن تولد می‌خواند.

پیکان، خودرویی برای همه

تا پیش از عرضه پیکان، بازار خودرو ایران در اختیار ماشین‌های وارداتی و مونتاژی آمریکایی و اروپایی بود که قیمت تقریبا بالایی داشتند. اما ورود پیکان، تکانی به بازار داد و خودرو را به کالایی همگانی تبدیل کرد.

قیمت مناسب این خودرو یکی از دلایل جذب خریداران و مشتریان به سمت آن بود. هر چند آمار دقیقی از تولید پیکان، قبل از انقلاب اسلامی در دست نیست، اما با حمایت دولت، خیلی زود همه‌گیر شد و جای خود را در خیابان‌ها و جاده‌های کشور محکم کرد.

پیکان چراغ بنزی

پیکان ایرانی همان خودرویی نبود که در انگلستان تولید می‌شد. برای مثال در پیکان دولوکس زه و سپرها از مدل هامر، تودوزی از هیلمن، داشبرد و فرمان از سینگر بود و بخش‌هایی از آن هم در ایران تولید می‌شد. سرسیلندرهای موتور ۱۷۲۵ سی‌سی این خودرو محبوب چدنی شدند و برای حل مشکل جوش آوردن آن، رادیاتور دولول به چهارلول تغییر یافت.

در طراحی و تولید پیکان سعی شد محصولی مناسب با آب و هوا و جغرافیای ایران تولید شود. پیکان در ابتدا با چراغ گرد ساخته می‌شد که بعد با فیس‌لیفت جدید و چراغ‌های مستطیلی و همین‌طور طرح داشبورد جدید به بازار آمد.

بعد از استقبال گسترده خریداران، نسخه‌های جدید پیکان در دو مدل هیلمن و جی‌تی که در ایران به پیکان جوانان شهرت یافت، عرضه شد. این مدل از پیکان با دو چراغ گرد به محصولات بی ام و شباهت داشت. در واقع طرح هیلمن جی ال اس روی موتور هیلمن جی تی سوار شده بود.

تولید وانت پیکان

طی ۱۲ سال تولید پیکان در انگلیس، تغییراتی روی آن اعمال می‌شد که در ایران محسوس نبود. اتفاق ویژه‌ای که در ایران رخ داد، تولید وانت پیکان بود. این خودرو مختص بازار ایران است. البته دوج هاسکی نسخه وانت دیگری از روتس ارو بود که در آفریقای جنوبی تولید می‌شد و شباهت بسیاری به پیکان وانت ایرانی داشت.

هیلمن، قهرمان رالی

در سال ۱۹۶۸، بزرگترین رالی اروپایی بعد از جنگ جهانی دوم برگزار شد. طول مسیر این مسابقه رالی ۱۷ هزار کیلومتر بود، تمام کردن آن به یک ماه زمان نیاز داشت و ۱۰۰ خودرو از کمپانی‌های معروف از جمله بنتلی، پورشه، رولزرویس و… در آن حضور داشتند.

مسیر رالی از ترکیه وارد تبریز می‌شد. کرایسلر در آن سال‌ها شرکت روتس را خرید تا از رقبای خود عقب نماند، شرکت روتس به کرایسلر-روتس تغییر نام داد و در طول مسابقه لوگوی کرایسلر روی خودروهای هیلمن دیده می‌شد. دو هیلمن حاضر در این مسابقه، در تهران و در کارخانه ایران ناسیونال سرویس می‌شدند.

روز آخر مسابقه، یکی از هیلمن‌ها در رده دوم بود. سیتروئن که اول بود، تصادف شدیدی داشت و از ادامه مسابقه باز ماند؛ بنابراین هیلمن برنده این رالی شد. این پیروزی به مدیران کرایسلر-روتس ثابت کرد که هیلمن خودرو قدرتمندی است. هیلمن‌های شرکت‌کننده در این مسابقه کاربراتوری بودند و پس از مسابقه تصمیم گرفته شد که مدل جی تی آن وارد بازار شود، مدلی که همان پیکان جوانان معروف ایران بود.

سال ‌های رکود پیکان

مونتاژ پیکان در ایران تا سال ۱۳۶۴ ادامه داشت تا اینکه خط تولید پیکان در کرایسلر اروپا متوقف و با پژو ادغام شد. در نتیجه این ادغام،‌ ایران خودرو با مشکلاتی در تهیه و واردات پیشرانه و قطعات آن مواجه شد و تولید پیکان از ۷۰ هزار دستگاه به ۳ هزار دستگاه در سال ۱۳۶۸ رسید.

پس از این رکود، کارخانه پژو موافقت کرد که ایران خودرو موتور و سیستم تعلیق پژو ۵۰۴ را برای ساخت پیکان استفاده کند. پس از ساخت قطعات لازم پیکان، تولید این خودرو ۱۳ سال ادامه داشت و در سال ۱۳۸۴ پیکان با تولید ۲ میلیون و ۲۹۵ هزار دستگاه با کارخانه ایران خودرو خداحافظی کرد و آخرین پیکان تولیدشده راهی موزه شد.

توقف تولید و آخرین مدل پیکان

آخرین مدل پیکان از نوع چراغ بنزی است که در سال ۱۳۸۴ ساخته شد. پس از توقف تولید پیکان در سال ۱۳۸۴ خودروهای سمند، ال ۹۰ و پژو روآ به عنوان جانشین آن معرفی شدند اما به دلیل قیمت بالا نتوانستند به این موفقیت چندانی دست پیدا کنند. با اینکه سال‌ها از توقف تولید پیکان در ایران می‌گذرد اما همچنان این خودرو با رنگ‌های مختلف در خیابان‌های ایران حضور دارد.

انواع پیکان

پیکان به مدت ۴۰ سال در ایران مونتاژ و تولید می‌شد و در این مدت نسخه‌ها و تیپ‌های مختلفی از آن برای سلیقه‌ها و کاربردهای گوناگون به بازار آمد.

پیکان جوانان

استقبال ایرانیان از پیکان سبب شد که در اوایل دهه ۵۰ پیکان جوانان نیز به خط تولید پیکان اضافه شود. پیکان جوانان که در انگلیس به نام هیلمن هانتر GT شناخته می‌شد، با دو کاربراتور، سرعت و شتاب بیشتری داشت. این خودرو دارای چهار چراغ جلو بود و داشبرد آن نیز با مدل‌های قبلی فرق می‌کرد.

پیکان کار

پیکان کار یکی از مدل‌های پیکان بود که در دهه ۵۰ تولید شد. این خودرو مخصوص افرادی بود که در محیط‌های صنعتی و کارخانه‌ها کار می‌کردند.

پیکان کارلوکس

پس از انقلاب اسلامی، کارخانه ایران خودرو برادران خیامی مصادره شد و به مالکیت دولت درآمد و محصولات آن به دو نوع سدان و وانت خلاصه شد. ایران خودرو با قطعاتی که داشت یک پیکان جدید به نام کارلوکس ساخت.

پیکان دولوکس

این مدل یکی از مدل‌های معروف و اولیه پیکان بود. که سپر آن شمشیری و فرم آن کبریتی بود.

پیکان اتوماتیک

این پیکان چیزی شبیه به پیکان دولوکس بود و تنها تفاوت آن در قدرت موتور، گیربکس اتوماتیک ۴ دنده و شیشه برقی بود.

پیکان دولوکس فیس‌ لیفت

از سال ۱۳۵۹ پیکان با تغییری که در ظاهر هانتر به وجود آورده بود، این خودرو را تولید کرد.

پیکان پژویی

در سال ۱۳۷۰، ایران خودرو با استفاده از موتور و سیستم تعلیق پژو ۵۰۴ روی بدنه پیکان نوع جدیدی از این خودرو را تولید کرد که به پیکان پژویی معروف شد. موتور پژو قدرت بیشتری از پیشرانه اصلی پیکان داشت، اما به دلیل وزن کمتر بدنه پیکان نسبت به پژو ۵۰۴، شتاب و سرعت بیشتری را در اختیار محصول ایران خودرو قرار می‌داد.

پیکان ۱۶۰۰

تولید این پیکان از فروردین ۱۳۶۵ آغاز شد و به جای موتور ۱.۷ لیتری، از پیشرانه ۱.۶ لیتری بهره می‌برد.

پیکان وانت (باردو)

پیکان وانت از دهه ۵۰ توسط ایران ناسیونال تولید می‌شد و به دلیل ابعاد و اندازه مناسب و همین طور توان و قدرت کافی برای حمل و نقل بار در شهرها، توانست به یکی از خودروهای پرفروش بازار کشور تبدیل شود. هر چند تولید پیکان سواری در سال ۱۳۸۴ متوقف شد، اما مدل وانت آن با نام باردو تا اواسط دهه ۹۰ همچنان روی خط تولید ایران خودرو قرار داشت.

۲۳ اردیبهشت، تولد پیکان

۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۶ روزی بود که پیکان به‌طور رسمی روی خط تولید ایران ناسیونال قرار گرفت. این روز فقط یادآور یک خودرو نوستالژیک و خاطره‌انگیز نیست، بلکه روزی است که صنعت خودرو ایران وارد مرحله جدیدی شد.

تیراژ بالا و قیمت تقریبا اقتصادی پیکان موجب شد تا خودرو از یک کالای لوکس به یک محصول همگانی تبدیل شود. استقبال مردم از این خودرو راه را برای تبدیل ایران خودرو به بزرگ‌ترین خودروساز ایران باز کرد.

نویسنده.آریان جوانبخت